Οι Καλικάντζαροι από τις 13 Δεκεμβρίου κυκλοφορούν ελεύθερα στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Με την προσθήκη των δυνατοτήτων επαυξημένης πραγματικότητας δίνεται η δυνατότητα οργανικής ένταξης animation και 3d μοντέλων στα έργα που εκτίθενται στον φυσικό χώρο ως ολογράμματα με δυνατότητες αλληλεπίδρασης.
Οι πρώτοι μαθητές ήδη συμμετείχαν με μεγάλη επιτυχία και δημιουργικότητα.
 |
The idea of depicting Greek folk tradition through the animation technique was conceived during my postgraduate studies at the Surrey Institute of Art & Design, UK, with the basic argument that the expressive possibilities of animation can effectively capture invisible forces and mythical creatures of folk tales. In fact, the possibility of stop motion technique to combine several artistic expressive media in movement, added more potential to the fulfilment of my artistic pursuits, while expanding them with the potential of animation.
The pursuit in and of itself, the question of how artistic expressive media and mixed media techniques can be exploited in animation and lead to new expressive and narrative forms, enhancing the expressive field of animation and visual arts, has preoccupied me in all my creative projects thus far.
The addition of 3d animation possibilities and open source philosophy creates two new parameters and challenges in my pursuit, as an artist and professor in the field of animation, of new expressive forms and their decoding, based on specific expressive and narrative objectives.
In this framework, the main objective of the film’s aesthetics is to exploit traditional stop motion and painting techniques in a 3d animation environment, with the open source program, blender 3d, and 3d modeling and animation techniques, such as photogrammetry and motion capture.
As an example of the key influences on the film’s animation aesthetics, one could say that the film combines the paint-on-glass technique of Aleksandr Petrov, the rotoscoping of Loving Vincent, and the shadow cutouts of Lotte Reiniger, in a 3d animation environment.
Concerning the script and its depiction through animation, classical narrative forms were used in order to create a solid foundation that can support the development of a distinct expressionistic stylization.
The question that arose during my postgraduate studies and is posed again in this film, is why the international audience would be interested in Greek folk tradition beyond the framework of the folklore.
The answer lies in what is hidden behind simple folk tales. The values revealed through the interpretation of myths are universal and embrace all mankind, since they are related to the cycles of nature and their connection with human existence, with specific needs, fears and joys. Τhe way they emerge, with each country’s special cultural and morphological elements, creates a breeding ground for human exchange and debate in a colorful and interesting mosaic.
The myth of kalikatzarous, which is approached in this film, is placed time-wise in a critical moment of nature’s cycle, in the Twelvetide, where darkness momentarily vanquishes light, and shows up the dark side of both nature and man. The kalikatzarous in Greek folk tradition reveals man’s reverse side. According to N. Politis, kalikatzarous is distinctly a creation of Greek folklore, arisen from oral narratives of performances and events (either fictional or real) of the Roman Saturnalia, where disguises and riotous situations prevailed.
The folk story-teller’s imagination gave the kalikatzarous elements that are missing from prudish men, but could emerge in the dark, or –in the presence of light- be revealed by their shadow. In addition, kalikatzarous are depicted only in oral tradition since they are not depicted in illustrations of the era of their origins.
Hence, it is a challenge for me to depict their image and to nail down their nature, guided by specific morphological and cultural elements of Greece and narratives of Greek oral tradition, giving prominence to values that could intrigue a wider universal audience. For instance, the key role of the various kalikatzarous in the conflict between the school community and the villagers, who were backward and afraid of anything new, points out contemporary issues of defining the European identity in an ever changing environment and an ongoing battle for the maintenance of its basic principles.
Pictorially, the form of kalikatzarous is related with the shadow as an expressive medium, and with disguises as a raw material of folk narratives. Initially, the kalikatzarous appear as shadows that change and allow the audience’s imagination to create their image, as does the audience in Shadow Theater. Gradually, as the predominance of darkness escalates, the forms of the shadows become more specific to end up with the kalikatzarous’ final representation as a caricature of persons in real life. Each villager has a corresponding kalikatzarous caricature.
To conclude, I would like to add, in a more personal tone, that after 25 years of service as an active teacher, and being a member of a family of teachers who worked under circumstances similar to those described in the film, one of my objectives is to pinpoint the importance of the teacher’s role in the development of social conscience and education, as well as in the realization of practicing active learning theories in the classroom.
Therefore, in the film, the interaction between the pupils and the teacher gives prominence to values prevailing in the contemporary debate on educational and cultural issues, such as critical thinking and active learning.
In the film, the phobic Postman is well concealing his peculiarity and dual nature (he is both kalikatzarous and human) and turns against it, troubling humans and kalikatzarous. As it is evident in the film, the person responsible for his attitude is an authoritarian teacher in an environment full of irony and disdain. On the contrary, pupils in an environment promoting tolerance and creativity not only do they manage to carry out the shadow theater, but they also exorcize the curse of the authoritarian teacher and free the village from the fear of innovation. In a way, they liberate the village from the fear of its coming to age and of its exposure to a changing society. Thus, the film becomes topical for an international audience, characterized by values such as creativity, non-acceptance of fear and critical thinking.
To sum up, my objective in this film is to raise questions to the young audience, to promote values and to allow them to identify with creative processes and practices of critical thinking.
Ο Σπύρος Σιάκας είναι βοηθός καθηγητή στο Τμήμα Γραφιστικής και Οπτικής Επικοινωνίας του Πανεπιστήμιου Δυτικής Αττικής, όπου διδάσκει Animation (3d-2d), Gaming και Storyboard από το 2002.
Στην διάρκεια του διδακτορικού του ανέπτυξε Πολυμεσικό εκπαιδευτικό υλικό για την αξιοποίηση του animation στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Οι μικρού μήκους animation ταινίες του έχουν συμμετασχεί και βραβευτεί σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, συμπεριλαμβανομένου του βραβείου ASIFA για την ταινία “The Mirror Stage” to 2005.
Spyros Siakas is Assistant Professor in the Department of Graphic Design and Communication of UNIWA where he is teaching Animation (3d-2D), Gaming and Storyboard since 2002.
During his PhD studies he developed educational multimedia applications which contribute to the introduction of the animation technique in the learning process.
His short animated films have participated and awarded in many international festivals, including the ASIFA award for his film “The Mirror Stage” in 2005.
Η ιδέα για την αποτύπωση της ελληνικής λαϊκής παράδοσης με την τεχνική του animation ξεκίνησε στην εποχή των μεταπτυχιακών μου σπουδών στο animation στο SIAD, UK με βασικό επιχείρημα ότι οι εκφραστικές δυνατότητες του animation μπορεί να αποτυπώσουν εξαιρετικά αόρατες δυνάμεις και μυθικά πλάσματα των λαϊκών ιστοριών. Μάλιστα η δυνατότητα του stop motion animation να συνδυάσει ποικίλα εικαστικά εκφραστικά μέσα σε κίνηση έδινε μια επιπλέον δυνατότητα ικανοποίησης των εικαστικών μου αναζητήσεων και να τις επεκτείνει με την προσθήκη της δυνατότητας κίνησης και εμψύχωσής τους.
Η ίδια αναζήτηση, στο πώς μπορούν τα εικαστικά εκφραστικά μέσα και τεχνοτροπίες με μικτές τεχνικές να αξιοποιηθούν στο animation και να οδηγήσουν σε νέες μορφές έκφρασης και αφήγησης εμπλουτίζοντας τόσο το εκφραστικό πεδίο του animation όσο και των εικαστικών τεχνών με απασχολεί σε όλο το δημιουργικό μου έργο μέχρι σήμερα.
Η προσθήκη των δυνατοτήτων του 3d digital animation και της φιλοσοφίας «opensource» δημιουργεί δύο νέες παραμέτρους και προκλήσεις στην αναζήτηση μου, ως καλλιτέχνη και καθηγητή στον τομέα του animation, σε νέες μορφές έκφρασης και στην αποκωδικοποίησή τους με βάση συγκεκριμένους εκφραστικούς και αφηγηματικούς στόχους.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο βασικός στόχος της αισθητικής αυτής της ταινίας είναι να αξιοποιηθούν παραδοσιακές τεχνικές stop motion animation και ζωγραφικής σε περιβάλλον 3d animation σε ένα πρόγραμμα ανοικτού κώδικα το blender 3d και τεχνικών 3d αναπαράστασης και κίνησης όπως το motion capture και η φωτογραμμετρία.
Για να δώσουμε ένα παράδειγμα για τις βασικές επιρροές στην αισθητική του animation της ταινίας θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ταινία συνδυάζει την τεχνική της απευθείας ζωγραφικής κάτω από την κάμερα του Aleksandr Petrov και του rotoscoping στο Loving Vincent και των σκιών cutouts της Lotte Reiniger σε περιβάλλον 3d animation και δημιουργίας κίνησης με motion capture.
Σχετικά με το σενάριο της ταινίας και την απόδοσή του σε animation, χρησιμοποιούνται κλασικές μορφές αφήγησης για να δημιουργηθεί ένα στέρεο θεμέλιο πάνω στο οποίο θα αναπτυχθεί το ισχυρό εξπρεσιονιστικό ύφος. *
Το ερώτημα, το οποίο τέθηκε στην διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών και τίθεται και σήμερα σε αυτή την ταινία, είναι γιατί θα ενδιέφερε η Ελληνική λαϊκή παράδοση ένα διεθνές κοινό πέρα από την διάσταση του φολκλόρ.
Η απάντηση βρίσκεται σε αυτό που κρύβεται πίσω από τις απλές λαϊκές ιστορίες. Οι αξίες που αναδεικνύονται μέσα από την ερμηνεία των μύθων είναι πανανθρώπινες και παγκόσμιες καθώς συνδέονται με τους κύκλους της φύσης και την σύνδεσή τους με τον άνθρωπο, με συγκεκριμένες ανάγκες, φόβους και χαρές. Ο τρόπος ανάδειξής τους με τα ιδιαίτερα πολιτισμικά και μορφολογικά στοιχεία της κάθε χώρας δημιουργεί γόνιμο περιβάλλον συνομιλίας και αντιπαράθεσης των ανθρώπων σε ένα πολύχρωμο και ενδιαφέρον ψηφιδωτό.
Ο μύθος των καλικατζάρων που προσεγγίζεται σε αυτή την ταινία, τοποθετείται σε μια κρίσιμη χρονολογικά στιγμή του κύκλου της φύσης, το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, όπου το σκοτάδι νικάει για λίγο το φως και αναδεικνύει την σκοτεινή πλευρά της φύσης και του ανθρώπου. Ο Καλικάτζαρος στην ελληνική λαϊκή παράδοση εκφράζει την ανάποδη πλευρά του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Ν. Πολίτη είναι καθαρά ελληνικό λαϊκό δημιούργημα που προέκυψε από την προφορική αφήγηση δρώμενων και γεγονότων (φανταστικών ή πραγματικών) στις τελετές στα Ρωμαϊκά Σατουρνάλια, όπου οι μεταμφιέσεις και οι ανεξέλεγκτες καταστάσεις κυριαρχούσαν.
Η φαντασία του λαϊκού αφηγητή έδωσε στον Καλικάτζαρο στοιχεία που δεν έχει ο καθώς πρέπει άνθρωπος, αλλά θα μπορούσε να έχει η σκιά του όταν είναι στο φως αλλά και ο ίδιος όταν είναι στο σκοτάδι. Επιπλέον, ο Καλικάτζαρος ζει μόνο στην προφορική παράδοση καθώς δεν υπάρχει εικονογράφησή του σε εικόνες της εποχής που δημιουργήθηκε.
Αποτελεί λοιπόν πρόκληση να αποτυπώσω την εικόνα του και να προσδιορίσω την φύση του με οδηγό ιδιαίτερα μορφολογικά και πολιτισμικά στοιχεία της Ελλάδας και αφηγήματα της Ελληνικής προφορικής παράδοσης, αναδεικνύοντας αξίες που θα μπορούσαν να ενδιαφέρουν ένα ευρύτερο διεθνές κοινό. Για παράδειγμα, η θέση των διαφορετικών Καλικατζάρων ως βασικός παράγοντας στην σύγκρουση της σχολικής κοινότητας με τους αρνητικούς και φοβισμένους σε κάθε τι νέο και διαφορετικό κατοίκους του χωριού, αναδεικνύει επίκαιρα ζητήματα προσδιορισμού της Ευρωπαϊκής ταυτότητας σε ένα περιβάλλον που αλλάζει συνεχώς και σε μια διαρκή μάχη για την διατήρηση των βασικών αρχών της.
Εικονογραφικά, η μορφή των καλικατζάρων σχετίζεται με την σκιά ως εκφραστικό μέσο και τις μεταμφιέσεις ως πρώτη ύλη των λαϊκών αφηγήσεων. Αρχικά, εμφανίζονται ως σκιές που αλλάζουν και δίνουν χώρο στην φαντασία του θεατή να δημιουργήσει την εικόνα τους, όπως ο θεατής στο θέατρο σκιών. Σταδιακά, όσο η κυριαρχία του σκοταδιού κλιμακώνεται, οι σκιές αποκτούν πιο συγκεκριμένη μορφή και καταλήγουμε στην τελική απόδοση του καλικάτζαρου ως καρικατούρα του πραγματικού ανθρώπου. Για κάθε κάτοικο υπάρχει και ο αντίστοιχος καλικάτζαρος- καρικατούρα του. *
Κλείνοντας, σε ένα πιο προσωπικό επίπεδο, μετά από 25 χρόνια υπηρεσίας ως ενεργός δάσκαλος και έχοντας ζήσει ως μέλος οικογένειας δασκάλων που υπηρέτησαν σε αντίστοιχες συνθήκες με αυτές που περιγράφει η ταινία, ένας από τους στόχους μου περιλαμβάνει την ανάδειξη της σημασίας του δασκάλου στην διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης και παιδείας, της σημασίας του ρόλου του στην υλοποίηση θεωριών ενεργητικής μάθησης μέσα στην τάξη.
Έτσι, στην ταινία, μέσα από την αλληλεπίδραση των μαθητών και του δασκάλου, αναδεικνύονται αξίες που κυριαρχούν στην σύγχρονη συζήτηση σε θέματα παιδείας και πολιτισμού, όπως η κριτική σκέψη και η ενεργητική μάθηση.
Στην ταινία, ο φοβικός Ταχυδρόμος κρύβει καλά την ιδιαιτερότητα του και την διττή φύση του (και Καλικάτζαρος και άνθρωπος) και στρέφεται εναντίον της, ταλαιπωρώντας τόσο τους ανθρώπους όσο και τους καλικατζάρους. Όπως φαίνεται στην ταινία, υπεύθυνος για αυτή του την στάση ήταν ένας αυταρχικός δάσκαλος σε ένα περιβάλλον απαξίωσης και ειρωνείας. Αντίθετα, οι μαθητές σε ένα περιβάλλον ανεκτικότητας και δημιουργικότητας όχι μόνο υλοποιούν την παράσταση αλλά ξορκίζουν και την κατάρα του αυταρχικού δάσκαλου και απελευθερώνουν το χωριό από τον φόβο απέναντι στο νέο. Κατά κάποιο τρόπο το απελευθερώνουν από τον φόβο της ενηλικίωσης του και της επαφής του με την κοινωνία που αλλάζει. Με αυτό τον τρόπο η ταινία γίνεται επίκαιρη για ένα διεθνές κοινό που η δημιουργικότητα, η άρνηση του φόβου και η κριτική σκέψη είναι αξίες που το χαρακτηρίζουν.
Συνοψίζοντας, στόχος μου σε αυτή την ταινία είναι μέσα από μια κλασσική αφήγηση με χιούμορ και δυνατό εικαστικό στυλ animation να τεθούν στους νέους θεατές προβληματισμοί, να αναδειχθούν αξίες και να δοθούν δυνατότητες ταύτισης με δημιουργικές διαδικασίες και πρακτικές κριτικής σκέψης.